गाडी येण्याची घोषणा होताच प्लॅटफॉर्मवर प्रवाशांच्या हालचाली सुरू झाल्या. रात्रीचे पावणे दहा वाजले होते. गाडी नियमित वेळेपेक्षा एक तास उशिरा आली होती. सर्व प्रवासी डिसप्ले बोर्डंबर फ्लॅश होत असलेल्या कोच क्रमांकानुसार उभे राहून गाडीची वाट पाहू लागले.
दहा वाजून पाच मिनिटांनी गाडी प्लॅटफॉर्ममध्ये येऊन दाखल झाली. इंजिनमध्ये काही बिघाड झाल्याने गाडी किमान थांबणार होती त्यामुळे सगळे आरामात चढत होते.
त्या गाडीने प्रवास करणाऱ्यांमध्ये एक लग्नाची वरात सुद्धा होती. नवरा मुलगा पुण्याचा तर नवरी नागपूरची होती. लग्न एका दिवसाआधीच नागपूरात पार पडले होते.
थोडा दूरचा प्रवास असल्या कारणाने वरातीने लग्नाच्या दुसऱ्या दिवशी पुण्याला परत जायचे ठरवले होते. यामुळे नवरदेवाकडची खास पाच-सहा मंडळी आज ह्या गाडीने जात होते.
मुलीच्या वडिलांनी अथक प्रयत्न करून सगळ्यांना फर्स्ट क्लास एसीमध्ये पाठवायचे ठरवले पण त्यांना फर्स्ट क्लासचे केवळ दोनच कूप मिळू शकले. त्यापैकी एका कूपमध्ये नवरी-नवरदेव आणि दुसऱ्या कूपमध्ये नवरदेवाचे आई-वडील व उरलेल्या सहा जणांसाठी सेकण्ड क्लास एसीचे तिकीट मिळाले होते.
ट्रेन येऊन पंधरा मिनिटे झाली होती. पाच मिनिटांनी गाडी सुटणार होती. नवरी प्लॅटफॉर्म उभी होती, तिने घागरा चोळी घातली होती आणि डोक्यावर ओढणीचे आवरण होता. त्या ओढणीच्या पदराने तिचा चेहरा पूर्णपणे झाकला होता. नवरदेव सुद्धा शेरवानी घालूनच होता. त्याचा सुद्धा चेहरा फेट्यावरील बाशिंगाने जवळपास झाकलेलाच होता.
आपले अब्रू आवरत नवरी आपल्या आप्तेष्टांची भेट घेत होती. आई-वडील, बहीण-भाऊ अश्रू गाळून मुलीला सासरी पाठवत होते. इंजिनची शिटी वाजवली तशी नवरी मुलगी डोळे पुसतच डब्यात शिरली. गाडी सुटल्यावर नवरदेवाने दारात उभा राहून सगळ्यांना हात हलवत निरोप दिला.
ती आपल्या सीटवर येऊन बसली. नवरा मुलगा अजूनही आला नव्हता. बहुतेक सेकण्ड एसीमध्ये मित्रांशी बोलत बसला असावा. तिच्या मनात नवजीवनाच्या आशा होत्या, काही कल्पना होत्या. नवरा, सासू-सासरे आणि इतर मंडळी कसे असतील? त्यांचा स्वभाव कसा असेल? ह्या सगळ्यांचा विचार करतच ती खिडकीजवळ जाऊन बसली.
लग्नाच्या धावपळीत ती पार थकून चूर झाली होती. शिवाय रिती-परंपरेनुसार दोन-तीन दिवसापासून तिने आपल्या चेहऱ्यावरून तो पदर हटवला नव्हता. समाजाच्या ज्या कोपऱ्यातून ती येत होती त्या कोपऱ्यात मुलगा आणि मुलगी लग्न होईपर्यंत एकमेकांना पाहू शकत नव्हते.
मुलगी जेव्हा सासुरवाडीत जाईल तेव्हा पहिल्या समागमाच्या वेळीच ते एकमेकांना पाहू शकत होते. त्यामुळे तिने मुलाला आणि मुलाने तिला अजूनही पाहिले नव्हते किंवा एकमेकांशी बोलले सुद्धा नव्हते.
आताच्या काळात अशा रूढी-परंपरा अजूनही सर्रासपणे चालतात. लग्न जुळायच्या आधी सासू-सासऱ्याने आणि पाहुणे मंडळींनी तिला पाहिले होते. पण त्यांच्या सामाजिक प्रथेप्रमाणे नवरी-नवरदेवाने अजूनही एकमेकांना पाहिले नव्हते. त्यामुळे दोघांनाही आपल्या जोडीदाराविषयी काहीच कल्पना नव्हती.
तिच्या मनात भविष्याविषयीचे विचार सुरू होते. आई-बाबांवर विश्वास ठेवून तिने ह्या लग्नास होकार दिला होता. शेवटी ती करणार तरी काय? कुंडलीत दोष असल्याने आधीच तिचे लग्नाचे वय निघून गेले होते. तिच्या नात्यातील एकवीस-बावीस वर्षांच्या मुलींना एक-एक बाळ झाले होते आणि हिने तर वयाची पंचविशी पार केली होती.
तशी ती खूप शिकली होती आणि लग्नाआधी नोकरी सुद्धा करायची. पण आता समोर ती नोकरी करू शकेल की नाही? याबाबत मात्र शंकाच होती. लग्न ठरतेवेळी तिच्या वडिलांनी नोकरीविषयी मुलांकडच्यांना विचारलेही नव्हते. लग्नाला आधीच इतका उशीर झाल्यानंतर त्यांना ह्या सर्व गोष्टींचा जणू विसरच पडला असावा.
“बाईऽऽऽ बाईऽऽ बाईऽऽऽ! काय म्हणावं आमच्या व्याहींना? म्हटलं विमानाचे तिकीट बुक करतील. पण नाही! हे केले, ह्या बैलगाडीचे!!”
तिच्या सासूचा आवाज कानावर पडला तशी ती विचारांच्या तंद्रीतून बाहेर आली आणि आपली ओढणी नीट करत चेहरा झाकला. सासरकडची काही मंडळी, सासू-सासरे आणि आणखी दोघे-तिघे, तिच्या कूपमध्ये येऊन बसले.
“अगं, पण फर्स्ट क्लास एसीची चार तिकिटे आणि सेकण्ड क्लास एसीची सहा तिकिटे दिली, काय पाहिजे अजून?” कोणीतरी पुरुष बोलला. बहुतेक तिचा सासरा असावा.
“काय तर म्हणे फर्स्ट क्लास एसी?” सासूच्या तोंडाचा पट्टा सुरू झाला, “मी आधीच म्हटलं या भागात लग्न नका करू. पण माझं ऐकतं कोणी? आणि जेवण तरी काय दिलं? ना भाजीत तेल ना तूप, नुसतं तिखट! काय म्हणावं बाई? निघताना वाटलं काही महागडं गिफ्ट देतील मुलीला, आयफोन नाही तर आणखी काही. पण काय दिलं? एक साडी अन हे स्टीलच्या भांड्यांचा सेट!”
“हो, आई, जेवणानंतर तर पिंटूला जुलाब झाले आणि माझं पोट अजनूही दुखतंय कालपासून.” पुन्हा एक पुरुषी आवाज तिच्या कानावर पडला. बहुतेक नवरदेवाच्या बहि‍णीचा नवरा असावा. तो घरजावई म्हणून सासुरवाडीतच राहतो हे तिने ऐकले होते.
“पाहिलंत? आम्ही नाही बाई, आमच्या मुलींच्या लग्नात कंजुषी केली. सगळ्या मागण्या मान्य केल्या. काय हो, जावई बापू?”
“हो!! हो! आई!!” तो बोलला खरा पण शब्दातील कंपन स्पष्ट जाणवत होतं, “आई, मी येतो. बसा तुम्ही.”
“चला, जावईबापू, मी पण येतो.” सासऱ्यांच्या आवाज तिच्या कानावर पडला आणि ते दोघे बाहेर जाण्याचा आवाजही कानावर पडला.
गाडीने आता वेग पकडला होता.
“आणि काय गं? काय काय दिलं तुझ्या बापाने बघू तरी?” असे म्हणत सासूने तिची ओढणी बाजूला केली तशी तिने मान खाली करत नजर झुकवली.
“हम्म्म, हा हार किती तोळ्यांचा आहे देव जाणे. डिजाईन पण एवढी चांगली नाही!… आणि हे कंगन!! काय बाई चॉईस ह्यांची! कानातले पण धड शोभेना! निदान आम्हाला तरी आधी सांगायचं!!… आणि हा कंबरपट्टा! आजकल फॅशन तरी आहे का कंबरपट्ट्याची?… आणि हे बाजूबंदपण किती जुने वाटतात गं!!”
“आई, काही असलं तरी वहिनी दिसायला सुंदर आहे बरं!” नणंदबाईचा आवाज कानावर पडला तसा तिने पुन्हा चेहरा ओढणीखाली लपवला.
“सुंदर म्हणे? सुंदर असली म्हणून काय झालं? कामात कशी आहे कोण जाणे?” सासू फणकाऱ्याने बोलली, “त्या शेजारच्या कमलीची सून, हेमांगी, पाहिलं ना कशी दिवसभर मोबाईलवर असते, नुसतं फेसबुक आणि व्हाट्सअप! आजकाल मैत्रिणींना चावट मॅसेज सुद्धा पाठवते असं ऐकलं.”
(क्रमशः)
