लपा-छपी

मे महिन्याच्या किंवा नाताळाच्या सुट्टीत आमचा वाडा पाहुण्यांनी अगदी भरून जायचा. आजी-आजोबांना ३ मुलें आणि २ मुलीं होत्या. त्यांच्या मुलींची म्हणजे आमच्या आत्यांची लग्ने झाली आणि त्या आपल्या सासरी गेल्या.
त्यांची दोन्ही लहान मुलें, म्हणजे आमचे काका नोकरी निमित्त एक मुंबईला तर एक पुण्याला सेटल झाला. माझे वडिल सगळ्यात मोठे होते तेव्हा ते आजी-आजोबांबरोबर येथे वाड्यातच राहिले त्यांचा आधार म्हणून.
तसेही आमची बरीच शेती होती आणि एक लहान कंपनी होती, ज्याचा कारभार आजोबा आणि माझे बाबा बघत होते.
वाड्यात म्हटले तर आमच्या कुटूंबातली सहा माणसे रहात होती, आजी-आजोबा, बाबा-आई आणि वैशूताई अन मी. पण दोन गडी माणसं आणि त्यांच्या दोन बायकां ज्या जेवण, धुणे-भांडी वगैरे कामे करायची ते सुद्धा मागच्या आवारातील पडवीत रहायचे.
वर्षातुन एकदा तरी कुटुंबातल्या सगळ्या लोकांनी एकत्र येवून वेळ घालवावा आणि मौज-मजा करावी असा माझ्या आजी-आजोबांचा आग्रह असायचा. तेव्हा मुलांच्या शाळेला सुटट्या लागल्या की माझे २ काका आणि २ आत्यांचे कुटुंब सुट्टी घालवायला वाड्यावर यायचे आणि चांगले महिनाभर राहुन जायचे. ते सगळे आले की वाडा कसा गजबाजुन जायचा.
वाडा चांगला ऐसपैस दुमजली होता आणि त्यात २०/२२ लहान मोठ्या खोल्या होत्या. त्यामुळे म्हटले तर प्रत्येकाला एक स्वतंत्र खोली होती. आमचे नातेवाईक मंडळी आली तरी त्यांनाही वेगवेगळ्या स्वतंत्र खोल्या मिळत होत्या.
एक दोन खोल्यात धन-धान्य तर एक दोन खोल्यात तिजोरी, कागदपत्रांची कपाटे होती. वरच्या मजल्यावर कोपऱ्यात एक भली मोठी अडगळीची खोली होती ज्यात जुने फर्नीचर, कपाटे आणि कपडालत्ता ठेवलेला होता.
माझे बाबा सगळ्यात मोठे होते त्यामुळे त्यांची आम्ही दोन मुलें सगळ्या मुलांमध्ये मोठे होतो. त्यात आणि मुलगी फक्त एकच म्हणजे वैशालीताई होती. मधल्या काकांना दोन मुलें तर छोट्या काकांना एक मुलगा होता. मोठ्या आत्याला एक मुलगा तर छोट्या आत्याला दोन मुलें होती. तेव्हा एकुण आम्ही १ मुलगी आणि ७ मुलें होतो ज्यांचे वय एक ते पाच सहा वर्षाच्या फरकात होते.
सगळ्यात मोठी अर्थात वैशूताई जिला विसावे वर्ष लागले होते आणि तिच्यापेक्षा ३ वर्षाने लहान मी होतो आणि इतर मुलें १४ ते ९ वयाची होती. मी आणि वैशूताई दोघेही एकाच कॉलेजमध्ये शिकायला होतो, ती शेवटच्या वर्षाला आणि मी बारावीला होतो.
मुलांच्या शाळेला सुट्टी म्हणजे आमच्या कॉलेजलाही सुट्टी असायची तेव्हा आम्ही दोघे घरीच असायचो. सगळ्या मुलांमध्ये ताई आणि मी मोठे होतो तेव्हा इतर मुलांवर लक्ष ठेवण्याचे काम आम्हा दोघांकडे यायचे. घरातली मोठी मंडळी काही कामात असली किंवा बाहेर कुठे गेली की सगळ्या मुलांना सांभाळायचे काम माझ्यावर आणि ताईवर पडायचे.
त्याबद्दल आमची काही तक्रार नसायची आणि खास करुन सगळे मुलें होते तेव्हा मी त्यांच्यात चांगला मिसळुन त्यांच्याबरोबर मौजमजा करायचो. जरी मी मुलांमध्ये सगळ्यात मोठा होतो तरी मी त्यांच्यासारखाच लहान होवून त्यांच्याशी मस्ती करायचो, त्यांच्याशी खेळायचो, त्यांच्याबरोबर खोड्या करायचो.
वैशूताई सगळ्यात मोठी होती त्यामुळे ती थोडी सिरीअस होती. कदाचित ती मुलगी होती, सगळ्यांची मोठी ताई होती त्यामुळे ती जास्त जवाबदार वागायची आणि जास्त मॅच्युरिटी दाखवायची. नक्कीच, मुलीं त्यांच्या वयापेक्षा जास्तच मॅच्युअर असतात आणि वैशूताई त्याला अपवाद नव्हती. त्यामुळे ती आमच्या दंगा-मस्ती किंवा खोड्यांमध्ये कधी सामील व्हायची नाही आणि नुसते आमच्यावर लक्ष ठेवायची.
आमच्या खेळातही सहसा वैशूताई कधी भाग घ्यायची नाही, फक्त लपा-छपीचा खेळ सोडला तर. कारण तिला तो खेळ खुप आवडायचा आणि आनंदाने ती आमच्याबरोबर खेळायची.
ह्या वर्षीच्या नाताळाच्या सुट्टीत असेच सगळी कुटुंब एकत्र आली होती, फक्त सगळ्यात लहान आत्या आणि तिची दोन मुलें सोडली तर. ते नवीन वर्षाच्या शेवटच्या एका आठवड्याकरीता येणार होते. बाकी इतर सगळे नेहमीसारखे ४/५ आठवड्यासाठी आलेले होते आणि आमची धमाल चालु झाली होती.
वैशूताई आमची आई आणि इतर बायकांमध्ये आपला वेळ घालवत होती आणि मी मुलांमध्ये मिसळलो होतो. नेहमीपेक्षा दोन मुलें कमी होती तरी आम्हा पाच मुलांमध्ये दंगा-मस्ता आणि खेळ-खोड्या चालु झाल्या होत्या.
आमचा सगळ्यात आवडता खेळ म्हणजे लपा-छपी होता! भल्या मोठ्या वाड्यात लपायला भरपूर जागा होत्या त्यामुळे वाड्यात लपा-छपीचा खेळ खेळायला मजा यायची. आम्ही वाड्यातल्या सगळ्या खोल्यांची दारे-खिडक्या लावून घ्यायचो आणि सगळ्या लाईट्स बंद ठेवून अंधारभुडूक करायचो आणि मग लपा-छपी खोळायचो.
ज्याच्यावर राज्य असायचे तो पुढच्या आवाराच्या मुख्य दरवाज्याच्या बाजुच्या भिंतीजवळ राहून ऊभा रहायचा आणि १०० आकडे मोजायचा. आकडे मोजुन झाले की मग तो वाड्यात लपलेल्या मुलांना शोधायला जायचा. कुठे कुठे लपलेल्या मुलांना शोधायचे त्याचे काम असायचे पण स्वत:ला धपाटा घेण्यापासून वाचवणे हे पण त्याचे काम असायचे.
आमची ही लपा-छपी नुसतीच सर्वसाधारण लपा-छपी नव्हती तर लपा-छपी बरोबर धपाटा हाही भाग होता. ज्याच्यावर राज्य आहे त्याला लपलेल्या मुलांना शोधावे लागायचे पण जर लपुन राहिलेल्या मुलापैकी कोणी येवून त्याला गुपचूप धपाटा घातला तर त्याच्यावर पुन्हा राज्य यायचे.
मग त्याला जावून परत १०० आकडे मोजावे लागायचे आणि परत सगळी मुलें लपून रहायची, ज्यांना त्याला परत शोधुन काढावे लागायचे. त्यामुळे ज्याच्यावर राज्य आहे त्या मुलाला सगळीकडे जास्तच सावधपणे वावरायला लागायचे.
बरे अजुन एक स्ट्रिक्ट नियम होता की लाईट अजिबात लावायची नाही की कोठलीही खिडकी उघडायची नाही. ज्या रुममध्ये शोधायला जायचे असेल त्याच रुमचा दरवाजा उघडायचा आणि लपलेल्या मुलांना अंधारातच किंवा अंधुक प्रकाशातच शोधुन काढायचे.
खिडक्या बंद असल्याने रुममध्ये अंधारच असायचा. फक्त राज्य असलेला मुलगा दरवाजा उघडुन आत आला की दरवाज्यातून अंधुक प्रकाश आत यायचा, ज्यात त्याला आत लपलेल्या मुलांना शोधायचे असते.
पण तो बाहेरुन उजेडातुन अंधारात आलेला असतो त्यामुळे त्याला पटकन कोणी लपलेले दिसत नसे. पण रुममध्ये अंधारात लपलेल्या मुलांची नजर अंधारात सरावली की त्यांना रुममधले दिसायचे आणि मग राज्य असलेला मुलगा दिसला की त्याला धपाटा घातला जायचा.
मग त्याच्यावर पुन्हा राज्य यायचे. अर्थात, ह्या वेगळ्या लपा-छपीच्या खेळात एक वेगळीच मजा होती आणि आम्ही सगळे उत्साहाने हा खेळ खेळायचो.
लपा-छपीचा हा खेळ आम्ही अश्या वेळी खेळायचो जेव्हा घरात कोणी वडीलधारी माणसे नसतील किंवा दुपारच्या वेळेला जेव्हा घरात कोणी माणसे असली तर ती झोपलेली असायची त्यावेळी. कोणी वडीलधारी माणसे नसतील तर आम्ही एकदम फ्रिली खेळ खेळायचो आणि आम्हाला जास्तच धांगडधिंगा करायला मिळायचा.
जेव्हा वैशूताई आमच्याबरोबर खेळायची तेव्हा आमची दंगा-मस्ती थोडी कमी असायची. घरातल्या बायकां म्हणजे माझी आई, काकी आणि आत्या वगैरे बाहेर कोणाला भेटायला किंवा काही खरेदीसाठी गेल्या की कधी कधी वैशूताई त्यांच्याबरोबर जायची. पण त्यांच्याबरोबर जायला तसे तिला बोअर वाटायचे तेव्हा ती बऱ्याचदा घरीच रहायची.
वैशूताई घरात असली की आम्ही तिला लपा-छपीच्या खेळात सामील करुन घ्यायचो. त्याचे दोन फायदे असायचे. एक म्हणजे ती पण आमच्याबरोबर खेळायची तेव्हा तिचा आमच्यावर वचक नसायचा, तुम्ही हे करु नका किंवा ते करु नका असा जाच नसायचा.
दुसरे म्हणजे ती पण खेळाची मजा लुटत असल्याने ती खूष आणि आनंदी रहायची, ज्यामुळे आमच्या धांगडधिंग्याची कम्प्लेन्ट वडीलधाऱ्यांकडे ती करत नसे. तेव्हा वैशूताई घरात असली की आम्ही आग्रहाने तिला लपा-छपीच्या खेळात सामील करुन घ्यायचो आणि ती पण उत्साहाने आमच्याबरोबर खेळत आनंद घ्यायची.
त्या दिवशी दुपारी असेच घरात कोणीही वडीलधारी माणसे नव्हती आणि बायका खरेदीसाठी मार्केटमध्ये गेल्या होत्या. वैशूताई बायकांबरोबर गेली नव्हती तेव्हा वाड्यात आम्ही मुलें अन ताईच फक्त होतो.
थोडा वेळ इतर खेळ खेळुन झाल्यावर आम्ही मुलांनी लपा-छपी खेळायला सुरुवात केली. वैशूताई तिच्या रुममध्ये पडली होती तर आम्ही जावून तिला जबरदस्ती खेळायला घेवून आलो आणि ती पण आमच्याबरोबर खेळायला लागली.
मी आणि वैशूताई वाड्यातच रहात होतो त्यामुळे पाहुण्या मुलांपेक्षा आम्हाला वाड्यात लपायच्या जास्त जागा माहीत होत्या. त्यामुळे ताई आणि मी सहसा इतर मुलांना लवकर सापडायचो नाही आणि बहुतेक वेळा आम्ही राज्य असलेल्या मुलाला धपाटा घालुन परत परत राज्य घ्यायला लावायचो.
पण हळूहळू इतर मुलांना वाड्यातल्या आमच्या लपायच्या खास खास जागा माहीत पडायला लागल्या होत्या त्यामुळे मी आणि ताई नवनवीन जागा शोधुन काढत तेथे लपुन रहायचो.
त्या दिवशीही राहुलवर राज्य होते आणि मी नवीन जागा शोधत होतो.
“८१, ८२, ८३.”
ज्या स्पीडने राहुल अंक मोजत होता त्यावरून कळत होते की लवकरच त्याचे १०० आकडे पुर्ण होवून तो रुममध्ये येणार होता. आणि जर तो आलाच तर मग माझी काही खैर नव्हती. मी पकडला जाणार होतो. मला लवकर काहितरी करायला पाहिजे होते, लवकर कुठेतरी लपायला पाहिजे होते.
आता मी कुठे जाऊ? कुठे लपू? बहुतेक सगळ्या लपायच्या जागा त्या राहुलला माहिती झाल्या होत्या.
आता फक्त एकच जागा राहिली होती जेथे मी या आधी लपलो नव्हतो. तेव्हा जास्त विचार न करता मी त्या जागी लपायला पळालो.
वाड्यातल्या अडगळीच्या खोलीत जे सामान पडले होते त्याच्या मागे लपायच्या सगळ्या जागा वापरून झाल्या होत्या आणि तेथे या आधी आम्ही लपलेलो पकडले गेलो होतो. पण अडगळीच्या खोलीत एकच जागा अशी राहिली होती जेथे आधी आम्ही कोणीही लपले नव्हतो आणि तेथे लपता येईल ह्याचा विचार आधी कोणी केला नव्हता.
ती जागा म्हणजे खोलीच्या दरवाज्याच्या बाजुला दिड दोन फूटाची जागा सोडुन एक मोठे कपाट ठेवले होते आणि त्या जागेमध्ये एका मोठ्या गालीच्याची वळकटी करुन ऊभी ठेवली होती. जरी तेथे गालीच्याची वळकटी ऊभी करुन ठेवली होती तरी तेथे एक फूटभर जागा राहिली होती ज्यात घुसून लपता आले असते.
“९१. ९२. ९३. होतेय माझे मोजून.” राहुल किंचाळत ओरडला.
‘च्या मारी टोपी. साल्याने खुप स्पीडने आकडे मोजले.’ मनातुन त्याला कोसत मी त्या लपायच्या जागेजवळ पोहचलो. मी विचार केला की गालीच्याच्या बाजुला घुसायला जागा नाही मिळाली तर? तर देवू तो गालीचा खाली ढकलुन.
पण मग मी विचार केला की जर गालीचा खाली ढकलुन दिला तर तो राहुलला दिसेल आणि मग त्याला संशय येईल की दरवाज्याच्या मागे कोणीतरी लपलेय. आता काय करावे हा प्रश्न मला परत पडला. मग मी विचार केला की गालीचा अजुन आत ढकलुन कपाटाच्या मागे सारावा.
मी आधी जेव्हा ती जागा चेक केली होती तेव्हा माझ्या लक्षात आले होते की तेथे ते कपाट पुर्णपणे भिंतीला टेकुन ठेवलेले नव्हते. कदाचित ते भले मोठे जुने कपाट जड असावे म्हणून ते पुर्णपणे भिंतीला टेकुन ठेवलेले नव्हते किंवा कपाटाच्या मागे काहितरी ठेवले असावे म्हणून ते भिंतीला टेकुन ठेवले नसावे.
त्यामुळे कपाट आणि भिंतीच्या मध्ये थोडी जागा होती. कपाटाच्या मागे लाईट पोहचत नव्हती त्यामुळे त्या अंधाऱ्या जागेत काही आहे का हे मला दिसले नव्हते. तेव्हा मी विचार केला की तो गालीचा आत ढकलुन त्या फटीत सारावा आणि तेथे ऊभे रहायला जागा करावी. दरवाजा अजुन आत ओढुन घेतला की दरवाज्याच्या मागे कोणी लपले असेल हे कोणाला कळणार नव्हते.
“९७, ९८, ९९, १००!” राहुल ओरडला, “मीऽऽऽ आलोऽऽऽऽ रेऽऽऽ आतऽऽऽऽ”
आता बाकी मला तो गालीचा बाहेर टाकायला वेळ नव्हता की आत फटीत सारायला वेळ नव्हता. कारण राहुल सगळ्यात पहिला अडगळीच्या खोलीतच येवून चेक करणार होता हे नक्की! कारण तेथेच लपायला जास्त जागा होत्या.
तेव्हा ज्या कोणावर राज्य असते तो पहिला येवून अडगळीची खोली चेक करतो आणि मगच वाड्यातल्या इतर जागा आणि खोल्या चेक करायला जातो. तेव्हा आता गालीचा दरवाज्याच्या बाजुला दाबुन गालीचा आणि कपाटाच्या मधल्या फटीत शिरल्याशिवाय माझ्याकडे पर्याय नव्हता.
अंधारात मी दवाज्याच्या बाजुला त्या फटीसमोर आलो. बाहेरुन राहुलचा जो आवाज येत होता त्यावरून कळत होते की तो अडगळीच्या खोलीजवळ येत होता. तेथे येण्याच्या आधी त्याने त्याच्या लहान भावाला, रोहीतला पकडले होते. एकजण त्याला पटकन सापडला होता त्या आनंदात तो ओरडत अडगळीच्या खोलीकडे येत होता, आपला पुढचा गडी पकडायला.
अंधारात मी हात पुढे केला गालीचा बाजुला दाबायला. माझा हात कंबरेच्या ऊंचीवर होता. गालीचा बाजुला दाबुन मला फटीत शिरायचे होते म्हणून मी थोडा जोर लावुन हात दाबला. मी अपेक्षा करत होतो की जड गालीच्याचा खरखरीत पृष्ठभाग माझ्या हाताला लागेल पण माझ्या हाताला काही लागले नाही.
मी अजुन हात बाजुला दाबला तर माझ्या हाताला काहितरी मऊ मऊ लागले. हाताने जोर देवून मी आत फटीत शिरत होतो पण माझ्या हाताला लगेच काही लागले नाही त्यामुळे मी पुढे फटीत शिरला जावून माझे डोके भिंतीला आपटणार होते. म्हणून माझ्या हाताला जे मऊ मऊ लागले ते मी बोटे वळवुन धरले आणि फटीत शिरलो.
तेव्हा मला जाणीव झाली की तेथे गालीचा नव्हता आणि दुसरेच काहितरी होते!